Trần Đức Nghĩa
Chủ tịch Hiệp hội Logistics Hà Nội
Ngày 30/6/2017, Viện nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) phối hợp với Phòng thương mại và công nghiệp Việt Nam (Nay là Liên đoàn thương mại và công nghiệp Việt Nam – VCCI) và một số hiệp hội ngành hàng tổ chức hội thảo với tiêu đề “An toàn thực phẩm từ quy định đến thực tiễn quản lý: Vấn đề vướng mắc và kỳ vọng sửa đổi tại Nghị định sửa đổi Nghị định 38/2012/NĐ-CP”. Trước đó, CIEM cũng đã tổ chức một hội thảo về chủ đề tương tự. Đây những nỗ lực của các cơ quan và tổ chức đại diện cho cộng đồng doanh nghiệp hướng đến mục tiêu tháo bỏ những hạn chế, bất cập trong việc quản lý hoạt động sản xuất, xuất nhập khẩu hàng thực phẩm của Việt Nam.
Theo nghiên cứu của Viện nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương thực hiện trong giai đoạn 2016-2017, nguồn lực xã hội đã tiêu tốn để thực hiện các thủ tục quy định tại Nghị định 38/2012/NĐ-CP về kiểm soát an toàn thực phẩm nhập khẩu trong một năm là hơn 8,4 triệu ngày công và hơn 3,3 nghìn tỷ đồng. Trong đó, thủ tục đăng ký hợp quy và đăng ký cấp Giấy xác nhận phù hợp quy định an toàn thực phẩm tiêu tốn của doanh nghiệp 5,4 triệu ngày công và 675 tỷ đồng; thủ tục kiểm tra nhà nước về an toàn thực phẩm là hơn 3 triệu ngày công và hơn 2,6 nghìn tỷ đồng. Theo Báo cáo số 37/BC-CP ngày 3/2/2017 của Chính phủ gửi Đoàn giám sát của Quốc hội về an toàn thực phẩm, tỷ lệ các lô hàng nhập khẩu có nguồn gốc thực vật, động vật và thực phẩm thuộc diện Bộ Y tế quản lý có chỉ tiêu không đạt mức quy định lần lượt là 0,83%, 0,79% và 0,18%. Trong số này, không phải tất cả đều không đạt, mà một phần sau khi “tái chế” là đạt và được tiêu thụ bình thường, hoặc “chuyển đổi mục đích sử dụng”.
Rõ ràng, hoạt động quản lý nhà nước theo các quy định tại Nghị định 38/2012/NĐ-CP là không hiệu quả, không tương xứng với mức độ tiêu tốn nguồn lực xã hội. Hơn thế nữa, những thủ tục quy định tại Nghị định 38/2012/NĐ-CP lại tập trung vào nhóm nguy cơ rất thấp đối với an toàn vệ sinh thực phẩm trong cộng đồng và điều này cần thay đổi. Tại Hội thảo tổ chức ngày 30/6/2017, các chuyên gia và Hiệp hội ngành hàng đã trích dẫn Báo cáo số 37/BC-CP ngày 3/2/2017 của Chính phủ và chỉ ra rằng, thực tế không ghi nhận bất cứ mối liên hệ nào giữa “Tình hình ngộ độc thực phẩm và các bệnh truyền qua thực phẩm ở các khu công nghiệp, các bếp ăn tập thể” với thực phẩm nhập khẩu chính ngạch và thực phẩm chế biến công nghiệp vốn có tiêu chuẩn rất cao mà không cần phải kiểm tra, giám sát.
Đó chính là bối cảnh ra đời của Nghị định 15/2018/NĐ-CP ngày 02/2/2018, thay thế cho Nghị định 38/2012/NĐ-CP bởi những bất cập như đã nói ở trên. Kể từ khi được ban hành và đưa vào thực hiện, Nghị định 15/2018/NĐ-CP đã nhận được nhiều ý kiến đánh giá tích cực từ các chuyên gia và cộng đồng doanh nghiệp về sự tiến bộ trong cách tiếp cận của quản lý nhà nước. Những thay đổi căn bản của Nghị định này bao gồm việc thay đổi trong tư duy quản lý cho phép doanh nghiệp tự chịu trách nhiệm, chuyển trọng tâm quản lý nhà nước từ tiền kiểm sang hậu kiểm và áp dụng các nguyên tắc quản trị rủi ro trong quản lý nhà nước. Có thể nói, Nghị định số 15/2018/NĐ-CP ra đời đã cắt giảm tối đa thủ tục hành chính, giảm tiêu phí nguồn lực xã hội vô ích trên cơ sở lấy việc đảm bảo sức khỏe nhân dân là nhiệm vụ hàng đầu. Việc quản lý dựa trên nguyên tắc hậu kiểm cũng giúp doanh nghiệp tuân thủ pháp luật tốt hơn. Sau nhiều năm thực hiện, cho đến nay chúng ta vẫn chưa ghi nhận một nguồn rủi ro nào đến từ đối tượng điều chỉnh của Nghị định này cho thấy đây là một chính sách thành công.
Ngày 21/10/2022, Ban Bí thư đã ban hành Chỉ thị số 17-CT/TW về đảm bảo an toàn, an ninh thực phẩm trong giai tình hình mới. Đến ngày 21/4/2023, Thủ tướng đã ban hành Quyết định số 426/QĐ-TTg về việc lập kế hoạch triển khai thực hiện Chỉ thỉ số 17-CT/TW, trong đó nêu rõ sẽ rà soát sửa đổi lại Luật an toàn thực phẩm số 55/2010/QH12 ngày 17/6/2010 trong giai đoạn từ năm 2023-2025. Theo tiến trình, khi có luật mới thay thế Luật an toàn thực phẩm số 55/2010/QH12 thì Bộ Y tế sẽ phải xây dựng dự thảo thay thế Nghị định số 15/2018/NĐ-CP. Cộng đồng doanh nghiệp đang chờ mong Bộ Y tế sẽ công bố dự thảo thay thế cho các văn bản quy phạm pháp luật nói trên trong tâm trạng vừa hy vọng vừa lo lắng.
Hy vọng rằng tinh thần đối mới, những tiến bộ về chính sách và kết quả đã đạt được trên thực tiễn sẽ được truyền tải đầy đủ ngay trong những văn bản dự thảo đầu tiên. Hy vọng rằng, sự đổi mới trong tư duy quản lý tại Nghị định 15/2018/NĐ-CP sẽ được luật hóa, chẳng hạn những đổi mới như chuyển cơ chế từ tiền kiểm sang hậu kiểm, đề cao và khẳng định hiệu quả của việc doanh nghiệp tự chịu trách nhiệm. Xây dựng các văn bản dự thảo này còn là cơ hội để giải quyết những vấn đề thực tiễn đã bộc lộ trong thời gian qua, như hoàn thiện và áp dụng TCVN, QCVN theo hướng tiếp cận thông lệ quốc tế, thừa nhận và công nhận lẫn nhau nhằm tăng cường hơn nữa hiệu quả quản lý nhà nước mà vẫn giảm thiểu chi phí xã hội, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp.
Ở chiều ngược lại, cộng đồng doanh nghiệp đang lo lắng rằng các văn bản dự thảo có thể sẽ chứng kiến sự quay trở lại của Nghị định 38/2012/NĐ-CP ngày xưa. Xuất phát từ yêu cầu của xã hội, doanh nghiệp và người dân thì Nghị định 38/2012/NĐ-CP đã được thay thế. Cộng đồng doanh nghiệp cũng quan ngại rằng những kết quả đạt được từ sự đổi mới trong những năm qua sẽ không được thừa nhận và phát huy. Thực tế, kết quả tích cực trong kiểm tra hậu kiểm những năm qua thể hiện sự thành công của chính sách. Các văn bản dự thảo theo hướng tư duy xưa cũ ngày xưa chắc chắn sẽ không được cộng đồng chấp nhận và nếu chuyện ngày xưa quay trở lại thì nó sẽ gây ra sự suy giảm lòng tin của người dân và doanh nghiệp.
Nhắc lại chuyện “Ngày xưa” để nhớ lại những nỗ lực mà cộng đồng doanh nghiệp, các Hiệp hội ngành hàng đã thực hiện để có được sự thay đổi theo hướng tích cực trong hơn 6 năm vừa qua. Nhắc lại chuyện “Ngày xưa” cũng là để bày tỏ mong muốn của cộng đồng doanh nghiệp rằng “Ngày nay”, chúng ta sẽ không phải thực hiện lại những nỗ lực như “Ngày xưa” để giữ lại những tiến bộ mà “Ngày nay” chúng ta đang có. Và để kết thúc chuyện ngày xưa ngày nay về chủ đề Vệ sinh an toàn thực phẩm, thay mặt cho Hiệp hội Logistics Hà Nội, tôi xin trân trọng kính mời các bạn tham gia vào cuộc khảo sát do Viện nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương thực hiện trong link dưới đây. Chúng ta vẫn hy vọng, nhưng biết đâu kết quả cuộc khảo sát này lại trở thành hành trang của chúng ta để thực hiện những nỗ lực trong thời gian tới, tương tự những gì chúng ta đã thực hiện trong giai đoạn 2016-2018.
